Inleiding
De financiële positie speelt een belangrijke rol om een goede en integrale afweging te kunnen maken over de te varen koers op de korte, maar vooral op de (middel)lange termijn. De  financiële positie is geen doel op zich en moet altijd bezien worden in het licht van de totale maatschappelijke opgave van de stad. Het te bereiken maatschappelijk rendement en de bijdrage aan de inhoudelijke beleidsdoelstellingen zijn hierbij van evident belang. De financiële positie is ondersteunend aan het afwegingsproces en moet het bestuur helpen verantwoorde keuzes te maken voor de (middel)lange termijn. Afwegingen waarbij de beantwoording van de 3 W-vragen: wat willen we bereiken? wat gaan we daarvoor doen? wat mag het kosten? afgezet worden ten opzichte van de impact op de financiële positie. Wij zijn van mening dat enkel beantwoording van deze 3 W - vragen leidt tot onvoldoende scherpe afwegingen en hebben er daarom de volgende 3 w - vragen aan toegevoegd: wie en hoe gaan we het betalen? Waarom doen we het? Wat als we het niet doen? De beantwoording van de 6 W - vragen hebben wij nadrukkelijk betrokken bij onze afwegingen.  

Ontwikkelingen
Het jaar 2018 was ook in financieel opzicht een enerverend jaar. Een aantal belangrijke ontwikkelingen die hierin gespeeld hebben zijn de volgende:

Herstructurering eigen vermogen
In de begroting 2018 hebben wij op basis van de ontoereikende stand van de algemene reserve het eigen vermogen geherstructureerd. Wij hebben hierbij (gedeeltelijk) de reserves met een inkomensfunctie (afschrijvingsreserves) laten vrijvallen ten gunste van de algemene reserve tot een bedrag van € 30,4 miljoen. Het ging hierbij om een verschuiving van middelen, niet om extra geld. Mede vanuit het toezichtkader vonden wij dit een noodzakelijke ingreep.   

1e begrotingswijziging 2018
Bij de behandeling van de begroting 2018 - 2021 in november 2017 bent u geïnformeerd over een aantal ontwikkelingen waarvan de omvang in financiële zin nog niet bekend was. Besloten is tot een 1e begrotingswijziging in december 2017 om te komen tot een sluitend meerjarenperspectief en het op termijn kunnen versterken van het (weerstandsvermogen). Het begrotingstekort 2018 nam bij de 1e begrotingswijziging toe met een bedrag van € 2,5 miljoen tot € 10,2 miljoen negatief.

Verkoop parkeergarages
Er is besloten tot de verkoop van de gemeentelijke parkeergarages voor een bedrag van € 32 miljoen met een éénmalig verkoopresultaat van € 9,2 miljoen positief. Het éénmalig verkoopresultaat is middels een begrotingswijziging toegevoegd aan het (weerstands)vermogen. Dit betekent dat dit bedrag geen onderdeel uitmaakt  van het rekeningresultaat.

Éénmalige uitkering Fonds tekortgemeenten sociaal domein
Op 1 november jl. hebben wij het fantastische nieuws gekregen dat er éénmalig een bedrag van € 21,7 miljoen wordt overgemaakt vanuit het Fonds tekortgemeenten sociaal domein. Overeenkomstig de door u vastgestelde 'spelregels' is dit bedrag middels een begrotingswijziging toegevoegd aan het (weerstands)vermogen. Dit betekent dat dit bedrag geen onderdeel uitmaakt  van het rekeningresultaat.

Frederik Hendrik Kazerne (FHK)
Zoals aangekondigd in de begroting 2019 en FinRap 2018 zijn bij de herziening van de grondexploitatie kazernekwartier de gevolgen van de beëindiging van de overeenkomst met Fort van Venlo financieel verwerkt. In totaliteit levert dit een nadeel op van € 10,5 miljoen. Dit is overeenkomstig de besluitvorming ten laste gebracht van de reserve Kazernekwartier. Dit betekent dat dit bedrag geen onderdeel uitmaakt van het rekeningresultaat.

Overleg provincie
Gezien de financiële situatie hebben wij in 2018 het intensieve overleg met de Provincie Limburg gecontinueerd. Een intensief overleg voor wat betreft de ontwikkelingen in Venlo en de gevolgen die dit heeft voor de financiële gezondheid van onze organisatie en de toezichtsvorm.  

Beoordeling financiële positie
De beoordeling van de financiële positie vindt plaats op basis van de door u vastgestelde strategische en tactische doelstellingen. Schematisch ziet dit er als volgt uit:

De tactische doelstellingen zijn elk voorzien van één of meerdere kengetallen. Deze kengetallen - inclusief een analyse en beoordeling - worden uitgebreid toegelicht in de paragraaf weerstandsvermogen en risicobeheersing (kengetallen financiële positie) en in de paragraaf financiering. In deze paragraaf worden de belangrijkste conclusies weergegeven.

Financieel resultaat:
Het financieel resultaat bedraagt afgerond € 2,1 miljoen positief. Dit is exclusief de éénmalige bijdrage uit het Fonds tekortgemeenten sociaal domein en verkoopresultaat parkeergarages. Dit resultaat betekent, afgezet ten opzichte van het vastgestelde begrotingstekort van € 10,2 miljoen, een voordeel van afgerond € 12,3 miljoen. De voor- en nadelen hebben voornamelijk betrekking op incidentele mee- of tegenvallers en/of zijn verwerkt in de meerjarenbegroting 2019 - 2022.

Door het behoudend omgaan met de uitgaven, het treffen van (bij)sturings-maatregelen en ontwikkelingen die niet in de begroting waren voorzien is het rekeningresultaat substantieel beter dan verwacht. Bij de tussentijdse rapportages  VoRap en FinRap dachten we achtereenvolgens uit te komen op een tekort van € 12,5 miljoen (VoRap) respectievelijk € 7,4 miljoen (FinRap).

Budgettair kader sociaal domein
Onderdeel van het totale resultaat is het resultaat budgettair kader sociaal domein. In 2017 is gestart met de opgave om het sociaal domein financieel in evenwicht te brengen. Het resultaat budgettair kader sociaal domein bedroeg in 2017 nog € 24,9 miljoen negatief. Ondanks het feit dat het budgettair kader in 2018 nog een 'geaccepteerd' tekort liet zien door een bijdrage uit de algemene middelen was de opgave zeer majeur om binnen de vastgestelde begroting te blijven. Ten opzichte van de (bijgestelde) begroting is er sprake van een positief resultaat van € 3,8 miljoen. Dit wordt voornamelijk veroorzaakt door incidentele voordelen. Voor de volledige analyse inclusief een financieel vergelijk met de FinRap wordt verwezen naar de paragraaf sociaal domein van deze jaarrekening.

Voldoende weerstandscapaciteit
De doelstelling is het beschikbaar hebben van voldoende middelen (weerstandscapaciteit) voor het opvangen van geïdentificeerde risico's, waarbij de risicobereidheid is: "Venlo wil geen risicomijdende gemeente zijn. Risico's dienen inzichtelijk gemaakt en genomen te worden. Dit houdt in, het voeren van een risicomanagement waarbij ook naar de dekking wordt gekeken en waarin alle soorten risico's worden weergegeven".

De solvabiliteitsratio bedraagt 15% en is een verbetering ten opzichte van de (gewijzigde) begroting (7%). Deze verbetering wordt voor een belangrijk deel  veroorzaakt door een substantieel hoger eigen vermogen van ruim € 37 miljoen  (Éénmalige uitkering Fonds tekortgemeenten sociaal domein ad + € 21,7 miljoen, substantieel beter rekeningresultaat ad + € 12,3 miljoen en een hogere grondreserve en bestemmingsreserves dan verwacht van ruim + € 3 miljoen). De solvabiliteitsratio bevindt zich, ondanks deze verbetering, nog altijd ruim onder de door uw raad vastgestelde streefwaarde ≥ 20%. Tevens bevindt de solvabiliteitsratio zich ruim onder het gemiddelde van gemeentes grootte 100.000- 300.000 inwoners en voor Nederland als  totaal (voor het jaar 2016 respectievelijk 28,1% en 34,8% Bron: waarstaatjegemeente.nl /VNG).

De ratio weerstandsvermogen bedraagt op basis van de direct beschikbare middelen 1,88, een substantiële verbetering ten opzichte van de (gewijzigde) begroting (0,67). De ratio bevindt zich voor het eerst sinds jaren boven de door uw raad vastgestelde streefwaarde. Dit betekent dat er in verhouding tot de gekwantificeerde risico's voldoende middelen zijn. Enerzijds wordt deze substantiële verbetering veroorzaakt door een hogere beschikbare weerstandscapaciteit zoals op hoofdlijn vermeld onder de solvabiliteitsratio. Anderzijds is het risicoprofiel gedaald met per saldo € 8 miljoen. Dit wordt voor een belangrijk deel veroorzaakt door het vervallen van enkele risico's mbt het grondbedrijf en het risico "business case sluiting zwembad de Wisselslag" waarvoor in deze jaarrekening de vorming van een voorziening wordt voorgesteld. Het gaat nadrukkelijk om de gekwantificeerde risico's exclusief mogelijke ontwikkelingen als gevolg van de Brexit, economische ontwikkelingen (handelsoorlog VS - China ), energietransitie, klimaatadaptatie, omgevingswet,  etc.

Versterking van het vermogen blijft een belangrijk aandachtspunt.

Wendbare begroting
Bij deze doelstelling gaat het om de bepaling of de begroting voldoende wendbaar is om tijdig te kunnen anticiperen op nieuwe ontwikkelingen. Het kapitaallastenplafond is in 2018 structureel niet overschreden.

De structurele exploitatieruimte is voor 2018 positief en bedraagt 0,4% en is daarmee positiever ten opzichte van de (gewijzigde) begroting (-3,4%). De ratio ligt daarmee boven de door uw raad vastgestelde streefwaarde van ≥ 0%. Dit betekent dat op basis van deze jaarrekening onze structurele lasten gedekt worden door structurele baten.  In de (meerjaren)begroting 2019 - 2022 zijn (bijsturings)maatregelen opgenomen waardoor de positieve structurele exploitatieruimte verder verbeterd.  

Acceptabele schuld
De doelstelling is dat de schuldpositie van de gemeente Venlo zich op een acceptabel niveau bevindt. De schuldquotes (58% en 51%) bevinden zich in 2018 ruim binnen de door u vastgestelde streefwaarden (resp. ≤ 130% en ≤ 100%) en zijn lager dan op basis van de (gewijzigde) begroting verwacht werd (resp. 81% en 72%). Dit wordt onder andere veroorzaakt door incidentele en structurele componenten zoals de uitkering uit het Fonds tekortgemeenten sociaal domein ad € 21,7 miljoen en substantieel minder uitgaven aan investeringen dan verwacht.  

De solvabiliteitsratio bedraagt 15% en is een verbetering ten opzichte van de (gewijzigde) begroting (7%). De solvabiliteitsratio bevindt zich, ondanks deze verbetering, nog altijd ruim onder de door uw raad vastgestelde streefwaarde ≥ 20%, zie hierbij de eerder gegeven toelichting.

Conclusie financiële positie
Bij de start van deze bestuursperiode is de financiële positie zorgelijk en complex. De afgelopen jaren zijn we geconfronteerd met forse tekorten op de jaarrekening. Het eigen vermogen is de afgelopen jaren gedaald met € 80 miljoen waarvan € 40 miljoen over de afgelopen 4 jaar. In de begroting 2018 waren wij genoodzaakt op basis van de ontoereikende stand van de algemene reserve het eigen vermogen te herstructureren. Wij hebben hierbij (grotendeels) de reserves met een inkomensfunctie (afschrijvings-reserves) laten vrijvallen ten gunste van de algemene reserve tot een bedrag van € 30,4 miljoen. Het ging hierbij om een éénmalige mogelijkheid tot het verschuiven van middelen, niet om extra geld. Deze ingreep was noodzakelijk om de ratio weerstandsvermogen bij de begroting 2018 sterk te verbeteren. Mede vanuit het toezichtkader vonden wij dit een noodzakelijke ingreep.

De éénmalige meevaller uit het Fonds tekortgemeenten sociaal domein ad € 21,7 miljoen heeft een positief effect op de financiële positie. Dit bedrag is immers niet eerder in de financiële positie tot uitdrukking gebracht. Daarnaast zijn we  behoudend omgegaan met de uitgaven, zijn er bijsturingsmaatregelen getroffen inclusief maatregelen tot vermindering van het gekwantificeerde risicoprofiel en zijn er ontwikkelingen geweest die in de begroting niet waren voorzien. Dit heeft ertoe geleid dat de financiële positie er positiever uitziet dan bij de begroting en FinRap verwacht.

Onze verwachting is dat we het dieptepunt hebben aangetikt, waarbij de trend naar boven is ingezet. Hierbij wordt opgemerkt dat het ook om belangrijke éénmalige meevallers gaat. De in 2018 vastgestelde begroting 2019 - 2022 is een verdere start, het daadwerkelijk effectueren van de in gang gezette maatregelen is het vervolg. Een begroting met substantiële bezuinigingen en uitdagingen zoals een verdere vermindering van de uitgaven in het sociaal domein met nog eens € 10 miljoen t.o.v. 2018 en een ambitie voor wat betreft een daling op uitgaven uitkeringsgerechtigden ad € 2,8 miljoen.

Een verdere verbetering van de financiële positie treedt pas op indien we er ook daadwerkelijk in slagen de voornemens om te zetten in harde resultaten. De uitkomsten van deze jaarrekening geven in die zin vertrouwen voor wat betreft de effectiviteit van de ingezette koers.

In de recent gepresenteerde omgevingsanalyse zijn ontwikkelingen geschetst die van grote invloed kunnen zijn op het totaal van de financiële positie. Het is belangrijk om voldoende 'spek' op de ribben te krijgen om op de middellange termijn al deze ontwikkelingen het hoofd te kunnen bieden (Brexit, economische ontwikkelingen, evaluatie en herijking verdeelmodellen gemeentefonds, energietransitie, klimaatadaptie, omgevingswet,  etc) binnen de door u vastgestelde kaders.

De afboekingen op de grondexploitaties en de tekorten in het sociaal domein van de afgelopen jaren zijn voor ons een belangrijk leerpunt, in die zin dat in een relatief kort tijdsbestek van 10 jaar een groot deel van het vermogen (€ 80 miljoen) kan 'verdampen'. En dat vanuit het perspectief dat de laatste jaren sprake is geweest van economische groei en voorspoed.

Strakke sturing, het voeren van een stringent begrotingsbeleid en toepassing van de door u vastgestelde ‘spelregels’ blijven randvoorwaardelijk om binnen de door u vast gestelde financiële kaders te blijven. Een gezamenlijke verantwoordelijkheid van de organisatie, ons college en uw raad.

Toezicht provincie Limburg
Er is sprake van een positief besluit van de provincie Limburg voor wat betreft het door de provincie te hanteren toezichtregime 2019. Dit is echter geen vanzelfsprekendheid. De provincie heeft aangegeven dat het door uw bestuur ingezette beleid en aanpak van de verbetering van de financiële positie onderschrijft en in positieve zin heeft beoordeeld. De provincie is van mening dat het nog altijd gaat om een begroting op 'papier'. Essentieel blijft het tijdig anticiperen op de realisatie van de opgevoerde structurele maatregelen. De provincie zal nadrukkelijk monitoren of de bezuinigingen en ombuigingen alsmede de aangescherpte (financiële)  spelregels het gewenste resultaat (blijven) opleveren.